Żyd niemalowany w Galicji
Życie religijne żyda niemalowanego
24 września 2020
Żydówki niemalowane z pomarańczami
25 października 2020
Około stu drzeworytów sztorcowych; kilka cynkotypii i parę druków. Aż jedna trzecia prac – zanim je narysowano, wyryto w drewnie i odbito na gazetowym papierze – funkcjonowała jako obrazy olejne czy akwarele. Podpisane przez Juliana Fałata, Juliusza Kossaka, Henryka Rodakowskiego, Tadeusza Rybkowskiego i in.; w sumie przez ponad 20 malarzy. Artystów – częściej, artystów – rzadziej.
Wszystkie ryciny związane tematycznie z Galicją. Odróżniającym się od terenów
sąsiednich – skądinąd wcale nie jednolitymi – cechami geograficznymi. Głównie
jednak tradycją i historią. W interesującym nas okresie (druga połowa XIX w.)
także odmienną przynależnością polityczną. Do wielonarodowej CK monarchii.
Co tłumaczy wszystko. Bo za i u Franciszka Józefa wszystko było inne. Nawet
miejscowi Żydzi. Było ich dużo i byli wszędzie. Na naszych rycinach konkretnie
w Buczaczu i Brodach, na Huculszczyźnie, w Krakowie i okolicach (b. silna reprezentacja),
we Lwowie i okolicach (ze szczególnym uwzględnieniem Mikołajowa),
na Podolu galicyjskim i Rusi Czerwonej, w Stanisławowie (ze szczególnym
uwzględnieniem Pałahicz), w Stryju, w Tatrach i na Podhalu (ze szczególnym
uwzględnieniem Zakopanego). Oraz w Żółkwi.
Zaułek krakowski | Drzeworyt sztorcowy według rysunku Stanisława Witkiewicza rytował w drewnie Aleksander Malinowski, „Tygodnik Ilustrowany” 1891
Sceny z życia ulicznego w Krakowie: Kataryniarzi | Drzeworyt sztorcowy wg rysunku Antoniego Kozakiewicza [kopia własnego obrazu] rytował w drewnie Kazimierz Pomianowski, „Kłosy” 1873
Pogrzeb żydowski w małem miasteczku galicyjskiem Drzeworyt sztorcowy wg rysunku Wojciecha Grabowskiego rytował Jan Krajewski, „Kłosy” 1878
Ich portrety, sylwetki, domy, synagogi, jarmarki, targi, karczmy, zajęcia (włącznie
z zajęciem ruchomości), modlitwy, bryki, szkoły, etc. rysowało chyba ze czterdziestu
Twórców (częściej) i twórców (rzadziej). W większości oczywiście Polaków.
Niektórzy z rodzin – od pokoleń albo od niedawna – spolonizowanych. Na
co wskazują ich nazwiska: Brandt, Kotsis, Pilatti, Szerner, Tegazzo czy Zamarajew.
Albo nazwiska matek, np. Joanna Karolina Rossberg i miejsce urodzenia ojca,
np. Roudnice koło Hradca Králové. Są także vrai Francuzi i echt Austriacy oraz
prawdziwy – dużą literą, bo to wtedy były narodowości – Krakowianin Picard
i prawdziwy Gdańszczanin Stryowski. Żyd wśród nich jest tylko jeden: Maurycy
Gottlieb. Pochowany na cmentarzu na Kazimierzu (Miodowa), uczeń autora aż
czterech innych naszych prac. Tych z Wiśnicza. Mowa o Janie Matejko. Który był
także mistrzem innych naszych autorów. Michała Pociechy, Stanisława Grocholskiego
czy – na przykład – Kaspra Żelechowskiego i Aleksandra Gryglewskiego.
Rysownicy (częściej) i rysownicy (rzadziej) rysowali galicyjskich Żydów dla 11 rozmaitych czasopism ilustrowanych, w tym sześciu polskich, z których większość była wydawana w Warszawie i jedna w L esznie pod Poznaniem. Żadna w Krakowie. Ani we Lwowie. Najstarsza ilustracja pochodzi z roku 1840, najpóźniejsza z roku 1896. Najwięcej ich opublikowano w „Kłosach” i w „Tygodniku Ilustrowanym”, po kilka lub jednej w „Biesiadzie Literackiej” i „Tygodniku Powszechnym”, „Opiekunie Domowym”, w wielkopolskim „Przyjacielu Ludu”, w wydawanych w Stuttgarcie „Über Land Und Meer”,”, „Für alle Welt” i „Illustrirte Welt”. Oraz w paryskim “Le Tour du Monde”.
Trzeba było wielu osób: utalentowanych malarzy i rysowników oraz uzdolnionych rytowników w drewnie, pracowitych drukarzy, odważnych wydawców i oddanych sprawie kompetentnych redaktorów gazet, by najszerszej publiczności przedstawić graficznie to, czego samymi słowami, wiadomo, opisać się nie da: cywilizacji i kultury galicyjskich Żydów. Którzy – nie ostatni w tym międzynarodowym gronie – stanęli na wysokości zadania. Co można sprawdzić na wystawie.
Rysownicy (częściej) i rysownicy (rzadziej) rysowali galicyjskich Żydów dla 11 rozmaitych czasopism ilustrowanych, w tym sześciu polskich, z których większość była wydawana w Warszawie i jedna w L esznie pod Poznaniem. Żadna w Krakowie. Ani we Lwowie. Najstarsza ilustracja pochodzi z roku 1840, najpóźniejsza z roku 1896. Najwięcej ich opublikowano w „Kłosach” i w „Tygodniku Ilustrowanym”, po kilka lub jednej w „Biesiadzie Literackiej” i „Tygodniku Powszechnym”, „Opiekunie Domowym”, w wielkopolskim „Przyjacielu Ludu”, w wydawanych w Stuttgarcie „Über Land Und Meer”,”, „Für alle Welt” i „Illustrirte Welt”. Oraz w paryskim “Le Tour du Monde”.
Trzeba było wielu osób: utalentowanych malarzy i rysowników oraz uzdolnionych rytowników w drewnie, pracowitych drukarzy, odważnych wydawców i oddanych sprawie kompetentnych redaktorów gazet, by najszerszej publiczności przedstawić graficznie to, czego samymi słowami, wiadomo, opisać się nie da: cywilizacji i kultury galicyjskich Żydów. Którzy – nie ostatni w tym międzynarodowym gronie – stanęli na wysokości zadania. Co można sprawdzić na wystawie.
