Historia Jednej Grafiki

Czwartek na Grzybowie

Największym skupiskiem Żydów w Królestwie Polskim, a zarazem największą żydowską gminą wyznaniową świata stała się - w pierwszej połowie XIX wieku – Warszawa: w 1864 wśród 223 tysięcy mieszkańców miasta było 72 tysiące Żydów.
Ludność żydowska zamieszkiwała – już wtedy - obszar całej Warszawy. Najgęściej jednak skupiona była w północno-wschodniej dzielnicy miasta, potem na - leżącej na prawym brzegu Wisły – Pradze. Żydzi początkowo stanowili większość na Muranowie, przy Miłej i Dzielnej, później – stopniowo – zajmowali obszar wokół Nalewek, Gęsiej, Franciszkańskiej i Świętojerskiej, wkraczali na obszar sąsiadujący ze Starym i Nowym Miastem, zasiedlali teren aż po Pańską i Śliską.
Oś żydowskiej dzielnicy stanowiła ulica Nalewki, biegnąca od ulicy Tłomackie w kierunku północnym. Prawie wszystkie znajdujące się tutaj sklepy były własnością żydowską, większość firm nie miała nawet polskich szyldów.
Drugie centrum dzielnicy żydowskiej stanowiła Gnojna, Grzybowska i plac Grzybowski (dawny Grzybów). Mieścił się tu zarząd gminy, domy modlitwy, żydowskie szkoły, instytucje charytatywne, warsztaty i sklepy. Handlowy charakter miały też obrzeża dzielnicy: Świętokrzyska, plac Krasińskich czy Senatorska.
Wielu Żydów mieszkało poza dzielnicą północno-zachodnią; najbogatsi przy Marszałkowskiej, Królewskiej i Nowym Świecie, tych można było spotkać na przykład na giełdzie; najbiedniejsi mieszkali na Powiślu i Solcu. Jedynym miejscem gdzie ich wszystkich można dzisiaj spotkać są ilustracje do ówczesnych tygodników warszawskich, z kolekcji Żyd Niemalowany, wykonane – według rysunków najwybitniejszych artystów epoki – unikalną techniką drzeworytu sztorcowego