JAKUB NATANSON
11 listopada 2020
TABLICZKA Z WYSTAWY „RZECZYWISTE I I MAGINACYJNE ...”

SAMUEL ORELBRAND

wydawca

Syn niezamożnego kupca futer Chaima Judy Orgelbranda i A nny Jud; starszy brat Maurycego. Absolwent Szkoły Rabinów – może dlatego był zwolennikiem asymilacji kulturowej, ale nie religijnej, Żydów. Poślubił Annę Starkman, z którą miał ośmioro dzieci. Wydajny też w pracy: był wydawcą niezliczonej ilości książek polskich i hebrajskich oraz kilku czasopism (warszawscy drukarze i księgarze żydowscy: Glücksbergowie, Merzbachowie, Jakub Mortkowicz, dwa pokolenia Przeworskich, Orgelbrandowie – wydawali większość polskich książek i czasopism). W wieku 33 lat został właścicielem księgarni w Warszawie. Dziesięć lat później – już wydawnictwa, największego i najnowocześniejszego w kraju, dysponującego własną siecią subskrybentów, finansującego edycje dzieł zaangażowanych społecznie ze sprzedaży pozycji tzw. komercyjnych. Wydał w ciągu 30 lat ok. 250 pozycji (z czego 100 w języku hebrajskim) w 500 tomach, m.in. Talmud Babiloński (t. 1-20, 1860-1864) i E ncyklopedię Powszechną (t. 1-20, 1859-1868), w prace nad którą zaangażowanych było 181 polskich uczonych. Trzy tygodnie przed śmiercią napisał: przywiązanie nazwiska swojego na zawsze do publikacji olbrzymiej, rzeczywiście pożytecznej i godnej trudów całego życia ludzkiego, może […] stać się ideałem najwyższym, najpiękniejszą puścizną, jaką swoim dzieciom przekażę. Przekazał im majątek o całkowitej wartości tylko trzykrotnie przewyższającej sumy, które wydatkował był na Encyklopedię. Na jego nagrobku (cmentarz żydowski w Warszawie (Okopowa) wykuto napis Księgarz wydawca pierwszej encyklopedii polskiej.